⁰¹ Μαίρη Ζυγούρη, Self-Monster
⁰² Μαίρη Ζυγούρη, The HOUVER of memory
⁰³ Μαίρη Ζυγούρη, Long Live the King (στιγμιότυπο), video performance, 2010
⁰⁴ Μαίρη Ζυγούρη, Pure Passive Machines, 2010, εκτύπωση σε χαρτί, μελάνη, collage
⁰⁵ Μαίρη Ζυγούρη, Pure Reactional Machines, 2010, εκτύπωση σε χαρτί, μελάνη, φύλλο αργύρου

Η συνομιλία αυτή είναι αποτέλεσμα μιας δημιουργικής διαδικασίας, με επισκέψεις στο εργαστήριο της Μαίρης Ζυγούρη, που διήρκησε από τον Δεκέμβριο του 2009 ως τον Μάιο του 2010. Μια συνθήκη εργασίας και έρευνας με τίτλο I am a beautiful monster, εμπνευσμένη από τη συλλογή DaDa ποιημάτων (1939–49) του Francis Picabia. Ο διάλογος μέσω κειμένων και καλλιτεχνικής παραγωγής (γλυπτών, σχεδίων, collage, διαγραμμάτων) δημιούργησε έναν μηχανικό κώδικα. Ο Frankenstein της Mary Shelley (1818) και το έργο The Beast and  the Sovereign του Jacques Derrida (2001) αποτέλεσαν κοινό σημείο αφετηρίας της συνομιλίας μας αυτής. Είναι περισσότερο μια αποσπασματική συναρμολόγηση λόγων, φράσεων, σχολίων και λιγότερο μια ανάπτυξη παγιωμένων απόψεων και ιδεών.

Ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής ένιωσε μια ιδιαίτερη έλξη για τα τέρατα της Μαίρης Ζυγούρη, γιατί πιστεύει ότι αισθητοποιούν το πνεύμα των καιρών. Η παγκόσμια καπιταλιστική μηχανή γεννά κοινωνικές καταστάσεις-τερατουργήματα. Η προϊούσα τεχνολογική ανάπτυξη και αστικοποίηση σε μεγαλουπόλεις-τέρατα, οι μεταβολές των έμφυλων και άλλων κοινωνικών σχέσεων, η εξάπλωση παλιών και νέων τεχνολογιών επικοινωνίας, οι βιοτεχνολογίες και οι πιθανές χρήσεις τους αποδιαρθρώνουν την παραδοσιακή σωματικότητα, αναμειγνύουν έντονα τα σώματα, τις μηχανές και τα πνεύματα, συμπλέκουν το οργανικό και το ανόργανο, το υλικό και το άυλο, το ψυχικό με το εξωτερικό και το διυποκειμενικό με τρόπους που αναδιαρθρώνουν ριζικά την υπόσταση του ανθρώπινου. Αλλά τέρατα είναι και οι ωραίες (;) ή υψηλές (;) μορφές που ξεφεύγουν από τις τερατώδεις κρατούσες κανονικότητες, παραπέμποντας σε νέους χωροχρόνους του μετα-ανθρώπινου. Η Μαίρη Ζυγούρη εργάζεται με τα τέρατά της σε μια εποχή τεράτων, με την οποία συνομιλεί, συναρμολογείται και αποσυναρμολογείται.


Οι Όροι της συνομιλίας (Τέχνη και Τέρατα)

• Τέχνη: είναι μια «αναβίωση»/ανάσυρση της τεχνητότητας της πραγματικότητας και μια νέα ενεργοποίηση της κατασκευής της. Ένα ερέθισμα: νέες οπτικές, νέες ερμηνείες και νέες πραγματικότητες. Με μυθικό υπόβαθρο. Γίνεται ένας ορίζοντας ανασυγκρότησης. Μύθος-αλήθεια-διαχρονικότητα: μια μεγαλύτερη αφήγηση.
• Οι αφηρημένες μηχανές (Abstract Machines) θολώνουν τα όρια μηχανής/ανθρώπου/ζώου.
• Ανάδειξη της μηχανής και του ζώου στον άνθρωπο. Eίναι σημαντικό: α) να συνειδητοποιήσουμε ότι ο άνθρωπος δεν είναι κυρίαρχος· β) το μόνο ή το κύριο που μπορούμε να κάνουμε είναι άλλες χρήσεις των μηχανών. Σαν οι μηχανές να αναπαράγονται μόνες τους. Δεν βλέπουμε πλέον τον «άνθρωπο» από πίσω τους. Στεκόμαστε δίπλα και παρακολουθούμε την εξέλιξη και την αναπαραγωγή τους. Είναι πέρα από τον έλεγχο του ανθρώπου. Είναι μέλος του σώματός μας.
• Ωραίο και άσχημο, εντός και εκτός. Το τέρας: ένα παιχνίδι με τα όρια, ανάμεσα στον κυρίαρχο και τον κυριαρχούμενο, και γενικά ένα παιχνίδι με τα όρια της κυριαρχίας.

Ο στόχος είναι η κατασκευή ενός άλλου μορφώματος. Αυτά τα μορφώματα είναι άχρηστα αλλά ασκούν μια περίεργη γοητεία. Ακυρώνουν το ισχύον και δίνουν μια νέα αξία στα πράγματα. Στόχος είναι η διαστολή της μηχανής προς μια άλλη πνευματικότητα.

Θέλω να μπω σε μια διαδικασία όπου κυριαρχεί το παράλογο. Θέλω να δημιουργήσω το παράλογο σε σύνθεση. [ΑΚ: Παράγεται ένα αποτέλεσμα ταραχής/ανοικείωσης, συνδυάζοντας το άτσαλο, το λεπτεπίλεπτο, το βίαιο. Μια δύναμη βγαίνει από τη σύνθεση άνθρωπος/μηχανή]. Αυτό προκύπτει από τον τρόπο που τα αφομοιώνω.


Αλέξανδρος Κιουπκιολής: Γιατί δίνεις προβάδισμα στις μηχανές αντί ενός κεντρικού υποκειμένου;

Μαίρη Ζυγούρη: Η μηχανική τους, επαναλαμβανόμενη λειτουργία αναδεικνύει τη διάχυση του υποκειμένου. Λόγου χάρη, ο/η καλλιτέχνης/ιδα ως διεσπαρμένο υποκείμενο αφήνεται. Διαθέτει τον/ην εαυτό/ή του/της αφήνοντάς τον/η να χαθεί σε πολλά κέντρα, διαμορφώνοντας καταρχάς ένα ευρύ, πολλές φορές χαοτικό προσωπικό δίκτυο αναφορών. Μέσα σε αυτό το πλέγμα, παράγω αυτιστικά. Το άλλο μου φαίνεται αδύνατο, δηλαδή ο καλλιτέχνης ως κυρίαρχο υποκείμενο που «φτιάχνει το Έργο». Είμαι μια βιωμένη μηχανική δημιουργικότητα. Σαν να είμαι μέρος ενος πείραματος σε τρία στάδια: 1) συναρμολόγηση μηχανισμού με readymade αντικείμενα, κείμενα, εικόνες· 2) στέκομαι δίπλα και έξω και επανασυναρμολογώ. Σαν να γίνομαι εξάρτημα κι εγώ η ίδια. Η βία που έχω αφομοιώσει και συνεχίζω να αφομοιώνω ποτίζει τη σύνθεση που παράγεται. Η βία με έχει καταστήσει ανθεκτική, ώστε να μπορώ να διατίθεμαι ως εξάρτημα.Υπακούω στις ανάγκες της μηχανής και γίνομαι εξάρτημα αυτής. Διευκολύνω την ενεργοποίηση του μηχανισμού. Το ζήτημα, για μένα, είναι να βρω το σωστό σημείο, ώστε να διευκολύνω καλύτερα τη λειτουργία του. Στόχος και μέσο γι’ αυτό είναι η οριζοντιότητα. Κατεβαίνω στο επίπεδο π.χ. ενός σωλήνα και ο σωλήνας ανεβαίνει στο επίπεδο ενός έργου τέχνης. Δημιουργείται έτσι μια οριζόντια μηχανή ή και ένα οριζόντιο τέρας/ζώο/μηχανή. Δεν είμαι κυρίαρχη πρωταγωνίστρια. Χάνεται ο ρόλος του κυρίαρχου.

Η μαριονέτα που ματώνει. Είμαστε κυρίως μαριονέτες, κατευθυνόμενες και ελεγχόμενες. Το πλεονέκτημά μας, ως τέτοιες, είναι ότι μπορούμε να αιμορραγήσουμε. Αυτή είναι η ζωικότητα που μας απομένει. Ως καλλιτέχνιδα, έχω την αίσθηση ότι είμαι μια μαριονέτα που αιμορραγεί. Ξεκαθαρίζει το τοπίο όταν το υποκείμενο δρα και αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα ως μαριονέτα. Ίσως μεσα σε αυτή τη συνθήκη ενσυνείδησης να μπορεί να παραχθεί κάτι.

ΑΚ: Τι μπορεί να γίνει με το υπόλειμμα του αίματος;

ΜΖ: Το αίμα λάμπει στο σκοτάδι. Οι «άλλοι», οι βρικόλακες, τρελαίνονται με το αίμα … Αν κάποιοι «άλλοι» δουν το «αίμα μου», αυτό είναι κάτι. Το αίμα, αν βγει από μια μηχανική μαριονέτα, θα είναι σαν διαμάντι, σαν το χρυσάφι των αλχημιστών. Αλλά, ξανά, το αίμα παράγεται από τη μαριονέτα, όχι από υπερόντα. Αυτή είναι μια μεγάλη αλήθεια [Σχόλιο για όλο το Beast and the Sovereign του Derrida]. Για τον Deleuze, το ζήτημα δεν είναι ποιος κινεί τα νήματα, ούτε τελικά ποια είναι η μαριονέτα, αλλά το πώς κινούνται τα νήματα. Προς όλες τις κατευθύνσεις, σε παλινδρομική κίνηση. Δεν κινεί κανένας, από πάνω, τη μηχανή.

ΑΚ: Θα ήθελες κι άλλοι να ενεργοποιούν συναρμογές;

ΜΖ: Ο τρόπος που ο\η καλλιτέχνης ενεργοποιεί τις όποιες συναρμογές είναι διαφορετικός.Υπάρχει μια υποσυνείδητη εκλεκτικότητα και ευαισθησία. Επιλεκτική, όχι βουλιμική. Είναι μια άχρηστη χρηστότητα, βιωμένη, αλλά χωρίς να προσαρμόζεται σε ενα δεδομένο σκοπό και χωρίς εργαλειοποίηση. Αυτό είναι τρομερά απελευθερωτικό και συνάμα δημιουργικό.


Για το Cyborg. Ωραίο έκτρωμα/τέρας.

ΜΖ: Η τέχνη είναι monster: είναι τερατώδης, αλλά υπάρχει σύμφυτη με τον άνθρωπο. Τα cyborg δημιουργούν φρίκη, έντονα συναισθήματα. Παραβιάζουν τα όρια, παραβαίνουν τον κανόνα. Αυτό είναι ένα απο τα ζητούμενα για την τέχνη. Τα τέρατα είναι ο καθρέφτης μας. Το θέμα είναι αν μπορείς να δημιουργήσεις έναν αληθινό καθρέφτη.

ΑΚ: Γιατί μας ενδιαφέρει αυτό το αποτέλεσμα;

ΜΖ: Η συνειδητοποίηση του τέρατος δεν είναι λίγο. Μπορεί να επινοήσει μιαν άλλη σχέση με το τέρας. Να βρεθεί ένας ενεργητικός τρόπος συναρμογής. Το θέμα είναι να εφεύρουμε μια στάση, ώστε η προσωπική μας συναρμογή να ειναι σε συμφωνία με τους άλλους, με την κοινωνία.

ΑΚ: Πώς θα έπρεπε να δει ο θεατής το τέρας που δημιουργείς;

ΜΖ: Ο στόχος είναι να δώσω ένα παράδειγμα για τη σχέση μας με το τέρας που είμαστε. Μια πιο απελευθερωτική σχέση, που ανοίγει άλλες δυνατότητες για τη σχέση με το τέρας και με τα άλλα τέρατα θα μπορουσε να ανοίξει άλλους δρόμους. Η έμφυλη ταυτότητα στα έργα μου λειτουργεί ως όριο και άξονας. Μέσα απο την τερατώδη ταύτιση εξερευνάται, επαναπροσδιορίζεται … Γίνεται και ξε/γίνεται. Επιστρέφει και επικρατεί τελικά εμπλουτισμένη. Μηχανικά σε επανάληψη. Ταύτιση/αποταύτιση. Ίσως έτσι να μπορεί να προκύψει μια νέα ταυτότητα, κομμένη και ραμμένη στα μέτρα μου. Έτσι θα είμαι μια μαριονέτα εμπλουτισμένη, μέσα και πέρα από το φύλο μου.

ΑΚ: Γιατί επιστρέφεις ειδικά στο cyborg σήμερα; Το δικό σου είναι ένα διαφορετικό «τέρας». Δεν είναι ένα κλασικό cyborg τύπου Robocop …

ΜΖ: Το δικό μου το Τέρας δεν είναι Υπερτέρας. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να αναρωτηθούμε: «Κοίτα τι δημιούργησε το τέρας! Το εκ/φυλισμένο, το παραμορφωμένο!» Τι τέχνη θα παρήγε ο Frankenstein της Mary Shelley; Άρα ΜΖ = ΜΣ.

ΑΚ: Και το collage;

ΜΖ: Είναι μια προβληματική και μια αισθητική του προηγούμενου αιώνα. Χρησιμοποιώ συγκεκριμένα collage, π.χ. του Max Ernst. Προσπαθώ να πετύχω ένα ντανταϊστικό simulacrum, όπως το αντιλαμβάνομαι.

ΑΚ: Γιατί στρέφεσαι προς τους ντανταϊστές;

ΜΖ: Γιατί βρισκόμαστε σε μια ιστορική/χρονική αντιστοιχία. Υπάρχει ανάγκη για ανατροπή, για καινοτομίες. DADA knows nothing, nothing, nothing — Francis Picabia who knows nothing, nothing, nothing. Εντοπίζω συγγένειες. Όχι άλλη ευχαρίστηση! No more jouissance! Όχι άλλη γλυκανάλατη αισθητική απόλαυση. Προφήτες για την ώρα της Κρίσης.

ΑΚ: Σήμερα η αισθητική των ντανταϊστών μας είναι οικεία. Γιατί επιλέγουμε και σήμερα εκείνη τη γλώσσα;

ΜΖ: Με ενδιαφέρει το φτύσιμο, ο εμετός τους προς την μπουρζουαζία. Με ενδιαφέρει το context: η αντίδραση και η επίθεσή τους στην αστική πολιτική και στην ανούσια φρίκη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η καθoλική τους άρνηση στην «ομορφιά» και στον διαχωρισμό ανάμεσα στη ζωή και στην τέχνη. Με ταράζουν τα άναρθρα ποιήματα γλωσσολαλίας των ντανταϊστών. Δεν ανήκουν σε καμία γλώσσα. Σήμερα λειτουργεί ως μια ανάμνηση έντασης: fuck art … Θέλω να αναβιώσω την ορμή και την ένταση. Την αναρχική αύρα. Αυτή με ενδιαφέρει. Γιατί, με την επαναστατική γλώσσα και την εισβολή τους μεσα στην αστική καθημερινότητα, κατάφεραν να αναταράξουν τους όρους και τους ρόλους των καλλιτεχνών και των διανοουμένων μέσα στην κοινωνία. Οι κινηματικοί επαναστάτες του Δεκέμβρη του 2008 και άλλοι, είναι καλό να δουν τους ντανταϊστές και τα μανιφέστα τους. Οι συνθήκες σήμερα είναι τελείως διαφορετικές. Ο κρατικός μηχανισμός φαίνεται να λειτουργεί ασθμαίνοντας σε ανάποδους ρυθμούς. Το πιο ειλικρινές, για μένα, είναι να νιώσω ξανά ως ντανταϊστρια. Θέλω να ξαναπιάσω τη στιγμή της έντονης αντιπαράθεσης με την εποχή τους. Τα ζώα και οι μηχανές είναι μέσα σαρκαστικής κριτικής. Παράγουν και εκτονώνουν κάτι: μια καινούργια γλώσσα. Ποια είναι εν τέλει η διαφορά ή η απόστασή μας από τις μηχανές: η πνευματικότητα, η ιερότητα.

Το τερατώδες μηχάνημα του «όμορφου τέρατος» δεν ολοκληρώθηκε ακόμα. Το πείραμα και το πειραματόζωο έχει προσωρινά αποσυγκεντρωθεί.